Krótki zarys dziejów Szkoły Podstawowej nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Mińsku Mazowieckim do roku 1972

Budynek szkoły, rok 1956.

Najstarszą szkołą w Mińsku jest Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Kopernika, zwana popularnie „Jedynką” lub „Kopernikiem”. Początki tej placówki oświatowej związane są z powstaniem pod koniec XIX w. w Mińsku filii Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Machin i Odlewów K. Rudzki i Spółka w Warszawie (obecnie FUD). To właśnie z inicjatywy kierownictwa fabryki miała powstać szkoła, w której mogliby się kształcić młodzi pracownicy.

W sierpniu 1915 r. wojska rosyjskie opuściły Mińsk. W opustoszałym baraku wojskowym znajdującym się przy obecnej ulicy Kościuszki umieszczono szkołę fabryczną. Urządzono klasy dla uczniów i zaopatrzono je w odpowiedni sprzęt. W szkole znaleźli zatrudnienie tacy nauczyciele jak Roman Dytnerski, Paweł Adamiec, Franciszek Gontarski i Józef Jaworski. Naukę pobierali nie tylko młodzi robotnicy z Fabryki Rudzkiego, ale także wielu chłopców z miasta i najbliższych okolic.

Władze miasta ze względu na złe warunki lokalowe oraz dużą liczbę uczniów podjęły starania o wybudowanie nowej szkoły przy ul. Siennickiej. Nowy, murowany i piętrowy budynek oddano do użytku w połowie lat dwudziestych (1923 – 1924). Szkoła oprócz nowoczesnego budynku miała również boisko i budynek gospodarczy. Na terenie szkolnym znajdował się drewniany dom, w którym zamieszał kierownik Józef Jaworski.

W początkowym okresie funkcjonowania szkoły naukę pobierali w niej wyłącznie chłopcy (dziewczęta uczęszczały do żeńskiej Szkoły Powszechnej im. Dąbrówki). Również i kadrę pedagogiczną stanowili przede wszystkim mężczyźni, ale były również i panie: Semkowska, Maria Malczewska, Maria Głowacka i Julia Osińska. W tym okresie szkoła otrzymała imię Mikołaja Kopernika. Po kilku latach, kiedy szkoła żeńska im. Dąbrówki była przepełniona, po uzgodnieniu kierownictw obu szkół, część dziewcząt została przeniesiona do szkoły Kopernika. W roku szkolnym 1938/39 w szkole tej było 17 oddziałów, pracowało 15 nauczycieli, a naukę pobierało 840 dzieci – głównie z terenu miasta i części wsi Anielina Mała.

W okresie międzywojennym Mińsk stale się rozwijał i zwiększała się liczba jego mieszkańców. W drugiej połowie lat trzydziestych władze miasta zdecydowały się wybudować nową szkołę, większą i nowocześniejszą, w zachodniej części miasta. Położono fundamenty i zaczęto stawiać mury na posesji komunalnej przy obecnej ulicy Kopernika. Budowy nie ukończono z powodu rozpoczętej 1 IX 1939 r. wojny z Niemcami.

Okupant w centrum miasta wydzielił dzielnicę żydowską – getto. Szkoła Kopernika przy ul. Siennickiej nie znalazła się w jej granicach, jednakże Niemcy umieścili w niej kilkuset Żydów – rzemieślników, którzy wykonywali różne prace dla Niemców. Pan Jaworski z rodziną wcześniej opuścił Mińsk i zamieszkał w Stanisławowie. W szkole Żydzi przebywali do końca 1942 r.
W dniu 10 stycznia 1943 r. Niemcy przystąpili do ich zagłady. Budynek szkolny został podpalony i spłonął wraz z wieloma rannymi i martwymi Żydami. Ocalonych z masakry rozstrzelano na miejscowym cmentarzu żydowskim lub wywieziono do Treblinki.

Jeszcze na samym początku okupacji na polecenie władz niemieckich została zakończona budowa nowej szkoły przy ówczesnej ul. Kwiatowej (dziś Kopernika). Murowany dwupiętrowy gmach został najpierw przeznaczony na szpital dla niemieckich żołnierzy, a następnie na Urząd Pracy (Arbeitsamt). Tu sporządzano listy osób, które miały być wywiezione do Rzeszy na przymusowe roboty i listy gospodarzy rolnych z wyszczególnieniem obowiązkowych dostaw dla okupanta. W dniu 9 IV 1943 r. żołnierze AK z obwodu „Mera – Kamień” dokonali brawurowej akcji na Arbeitsamt w celu zniszczenia tej dokumentacji. Atak się powiódł i akta Arbeitsamtu spłonęły, częściowemu spaleniu uległ też budynek.

W okresie okupacji nauka na poziome szkoły podstawowej odbywała się w Dąbrówce, a na poziomie zawodowym w Szkole Handlowej (nie nauczano jednak historii Polski i historii literatury polskiej).
Mińsk Mazowiecki został wyzwolony 30 VII 1944 r. Budynek przy ul. Kwiatowej przetrwał wojnę. Decyzją władz oświatowych umieszczono w nim Szkołę Podstawową im. M. Kopernika. Kierownikiem jej został Bogusław Tauzowski, który natychmiast przystąpił do przygotowania budynku do zajęć szkolnych. Do pomocy zgłosili się nauczyciele i mieszkańcy miasta, dzięki temu mógł się rozpocząć rok szkolny i klasy zapełniły się uczniami. Od rana uczyły się dzieci i młodzież, a wieczorem ich rodzice. Stopniowo zmieniało się wnętrze szkoły. Ofiarni rzemieślnicy społecznie, często z własnego materiału, uzupełniali braki w sprzęcie. Niektóre rzeczy uczniowie przynosili z domu.

Warunki pracy i nauki były ciężkie. Klasy były przepełnione uczniami, brakowało zeszytów. Podręczników i innych pomocy. Dopisywał jednak zapał i chęć do nauki, co pomagało w pokonywaniu trudności i zachęcało do wytrwania. Stopniowo przyzwyczajono się do braków, pracy w trudnych warunkach i pokonywania przeszkód. Jednak z biegiem czasu, dzięki wytrwałej, systematycznej pracy, ambicji i ogromnemu zaangażowaniu kierownictwa szkoły i całej Rady Pedagogicznej, pomocy zakładu patronackiego FUD można było poszczycić się kolejnymi sukcesami.

W latach 1967 – 1969 dobudowano pierwsze skrzydło szkoły, biegnące wzdłuż ul. Kopernika (dawna Kwiatowa), natomiast drugie skrzydło zaczęto budować 5 IX 1969 r.

Ważnym wydarzeniem było ufundowanie sztandaru dla szkoły. W dniu 25 IV 1970 r. w obecności zaproszonych władz oświatowych, państwowych, przedstawicieli różnych instytucji, Rady Pedagogicznej szkoły i delegacji uczniów klas starszych, dokonano wbicia gwoździ do drzewca sztandaru. Uroczystość, zakończono częścią artystyczną, wypadła dostojnie i okazale. Szkoła pracowała na pełnych obrotach.

Nauczyciele oprócz etatu, liczącego 36 godzin tygodniowo, prowadzili koła zainteresowań i organizacje uczniowskie. Przy różnych okazjach organizowane były akademie nie tylko w szkole, ale i w innych miejscach. Szkoła cieszyła się uznaniem i szacunkiem za osiąganie dobrych wyników w nauce. W 1972 r. na 4000 uczących się dzieci 1300 pobierało naukę w Koperniku.
W 1972 r. po odejściu B. Tauzowskiego na emeryturę, kierownikiem szkoły został Kazimierz Gałązka. B. Tauzowski do końca życia mieszkał w pałacu Łubieńskich przy ul. Okrzei. Zmarł 22 I 1987 r. w wieku 82 lat i został pochowany w Warszawie na cmentarzu bródnowskim.

Stanisława Nowakowska
Przedruk z Rocznika mińskomazoweickiego 1995-1996; Zeszyt 3 s. 122-123